Contemporary European Studies

CES-DUTH Νέα Ελληνική Νομική Σκέψη 3/2019

Η Ευρωπαϊκή Εντολή Έρευνας σε ποινικές υποθέσεις κατά την Οδηγία 2014/41/ΕΕ 
και η ενσωμάτωσή της στην ελληνική έννομη τάξη

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ CES-DUTH Blogspot

Παρουσιάζουμε σήμερα στη σειρά Νέα Ελληνική Νομική Σκέψη τη μελέτη του κου Γιαντσελίδη Στέλιου με θέμα: Η Ευρωπαϊκή Εντολή Έρευνας σε ποινικές υποθέσεις κατά την Οδηγία 2014/41/ΕΕ και η ενσωμάτωσή της στην ελληνική έννομη τάξη, που αποτέλεσε τη Διπλωματική του Εργασία στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τομέα Διεθνών Σπουδών της Νομικής Σχολής του ΔΠΘ – Κατεύθυνση: Δίκαιο της Ευρωπαϊκής ‘Ένωσης. Η Διπλωματική Εργασία, που εκπονήθηκε υπό την επίβλεψή μου, κατά την υποστήριξή της (Οκτώβριος 2019) αξιολογήθηκε με υψηλότατη βαθμολογία και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της εξαιρετικής δουλειάς, που γίνεται τόσο από τους διδάσκοντες όσο και, κυρίως, από τους σπουδαστές του εν λόγω Μεταπτυχιακού Προγράμματος, την ευθύνη του οποίου έχει ο Τομέας Διεθνών Σπουδών της Νομικής Σχολής του ΔΠΘ, που έχω την τιμή να διευθύνω. 

ΜΔΧ       

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Η Ευρωπαϊκή Εντολή Έρευνας αποτελεί το πιο πρόσφατο νομοθέτημα στο πεδίο της διακρατικής δικαστικής συνδρομής επί των ποινικών υποθέσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Εισήχθη στις 3 Απριλίου 2014 με την ευρωπαϊκή Οδηγία 2014/44/ΕΕ και ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία στις 21 Σεπτεμβρίου 2017 με τον Ν.4489/2017, με τον οποίο μεταφέρθηκε σχεδόν αυτολεξεί το περιεχόμενο της Οδηγίας στο δίκαιο της χώρας μας. 

Η θέσπιση της Ευρωπαϊκής Εντολής Έρευνας υπαγορεύτηκε από την αναγκαιότητα μιας πιο αποδοτικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την καταπολέμηση του οργανωμένου διασυνοριακού εγκλήματος. Ήδη από τη Σύνοδο του Τάμπερε το 1999 είχε διακηρυχτεί από τα ευρωπαϊκά όργανα ότι στο πλαίσιο ενίσχυσης ενός Ευρωπαϊκού Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης ήταν απαραίτητο να αναβαθμιστεί η διακρατική δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις στη βάση της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης. Στόχο του νέου νομοθετικού μέτρου αποτέλεσε η υιοθέτηση ενός ενιαίου, συνεκτικού και αποτελεσματικού εργαλείου για τη διασυνοριακή απόδειξη, προκειμένου να αντικατασταθεί το περίπλοκο και κατακερματισμένο προϋπάρχον σύστημα συγκέντρωσης και διαβίβασης αποδεικτικού υλικού. Μέχρι το πρώτο μισό του 2018 το νέο εργαλείο είχε καταστεί κύριο μέσο για την απόκτηση αποδεικτικών στοιχείων στα κράτη μέλη, απλοποιώντας και επιταχύνοντας τις διασυνοριακές έρευνες. 

Η Ευρωπαϊκή Εντολή Έρευνας ορίζεται ως δικαστική απόφαση ή απόφαση που εκδίδεται ή επικυρώνεται από δικαστική αρχή με σκοπό την εκτέλεση ενός ή περισσότερων συγκεκριμένων ερευνητικών μέτρων για τη λήψη αποδεικτικών στοιχείων. Κατά τη διαδικασία εφαρμογής της τα συμμετέχοντα μέρη είναι δύο, οι αρχές του κράτους που την εκδίδουν και τη διαβιβάζουν και οι αρχές του κράτος που την αναγνωρίζουν και την εκτελούν και επομένως κάθε κράτος μέλος μπορεί να αποτελεί τόσο κράτος έκδοσης όσο και κράτος εκτέλεσης. Στους βασικούς άξονες εφαρμογής της, πέρα από την αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης, που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο σε όλη τη διαδικασία, περιλαμβάνονται η αρχή regit forum actum, η αρχή της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αναλογικότητα της Ευρωπαϊκής Εντολής Έρευνας και του ερευνητικού μέτρου με τον επιδιωκόμενο σκοπό, καθώς και η εξομοίωση  των προϋποθέσεων του ερευνητικού μέτρου.

Μια σειρά νέων ρυθμίσεων και καινοτομιών σε σχέση με το προϋπάρχον καθεστώς έχουν εισαχθεί και συγκεκριμένα: α) η κάλυψη όλων των αποδεικτικών στοιχείων τόσο με τη διεξαγωγή ερευνών στο κράτος εκτέλεσης όσο και με τη συγκέντρωση αποδείξεων που βρίσκονται ήδη στην κατοχή του κράτους, β) η πρόβλεψη περιορισμένων λόγων άρνησης εκτέλεσης, γ) ο καθορισμός συγκεκριμένων προθεσμιών, δ) η κοινή για όλα τα κράτη τυποποιημένη φόρμα έκδοσης,  ε) η ενίσχυση του ρόλου των δικαστικών λειτουργών, οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση οριζόντια επικοινωνία μεταξύ τους και συνεργάζονται σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, στ) η ευχέρεια επιλογής των κατάλληλων μέτρων ανά περίπτωση, ζ) η δυνατότητα του κράτους εκτέλεσης να προσφύγει σε εναλλακτικά ερευνητικά μέτρα, η) η πρόβλεψη για θεσμικά αντίβαρα, προκειμένου να αντισταθμίζονται οι κίνδυνοι από την αυστηρή εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης. 

Οι εκπρόσωποι των αρμόδιων αρχών των κρατών μελών, αποτιμώντας τη μικρή μέχρι τώρα εμπειρία εφαρμογής του μέτρου, εκφράζουν την ικανοποίησή τους από το νέο νομοθέτημα, επισημαίνουν, ωστόσο, ότι απαιτείται μεγαλύτερη τεχνογνωσία μέσω της ανταλλαγής καλών πρακτικών και προβληματισμών, καθώς και στήριξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη δημιουργία «γέφυρας» επικοινωνίας μεταξύ των δικαστικών αρχών σε διαβουλεύσεις και πολύπλοκες υποθέσεις. Πεδίο έντονης κριτικής αποτελεί το ζήτημα της διασφάλισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων του υπόπτου ή κατηγορουμένου σε όλη τη διαδικασία. 

Παρά τον εντοπισμό κάποιων αδυναμιών η Ευρωπαϊκή Εντολή Έρευνας είναι ένα νομοθετικό μέτρο προς τη σωστή κατεύθυνση και αποτελεί προηγμένο μέσο διεθνούς συνεργασίας, παρέχοντας εκτεταμένες δυνατότητες αναζήτησης, συλλογής και μεταφοράς αποδεικτικών στοιχείων. Η μέχρι τώρα βιβλιογραφία αναδεικνύει ουσιαστικές πτυχές του νέου μέτρου, που συνεπάγονται βελτίωση στις δικαστικές συνεργασίες των κρατών μελών και εγγυώνται πρόοδο στη καταπολέμηση της διασυνοριακής εγκληματικότητας. Στον μικρό χρόνο εφαρμογής της, οι βασικοί στόχοι που είχαν τεθεί για συνεκτικότητα, ταχύτητα, ευελιξία και αποτελεσματικότητα φαίνεται να επιτυγχάνονται. 

Δες τη μελέτη εδώ

Γιαντσελίδης Στέλιος, ΜΔΕ Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης  

yantsels@gmail.com