CES-DUTH ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ 2/2020

Αντώνη Μεταξά, Η Ποιοτική Ιδιαιτερότητα της Ενωσιακής Έννομης Τάξης

Αλληλένθεση, Κρίση, Εξαίρεση 

Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη 2020

Η ελληνική αλλά και η διεθνής βιβλιογραφία του ενωσιακού δικαίου μας δίνει κάθε χρόνο δυο κατηγορίες επιστημονικών έργων. Από την μια πλευρά αυτά που αφορούν ζητήματα του ουσιαστικού δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από την άλλη αυτές που καταπιάνονται  με το δόγμα της ενωσιακής έννομης τάξης, ανατέμνοντας την αξιακή της ταυτότητα, τις αρχές και τη θεσμική της συγκρότηση. Και οι δύο κατηγορίες έχουν την αξία τους. Ωστόσο με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένονται οι συμβολές της δεύτερης κατηγορίας, δηλαδή, εκείνες που καταπιάνονται με τον ευρωπαϊκό συνταγματισμό, τόσο γιατί είναι σαφώς λιγότερες όσο και γιατί κατά τη συγγραφή τους απαιτούν βαθιά γνώση της ποιοτικής ιδιαιτερότητας της ενωσιακής τάξης. Ένας πρόσθετος λόγος για αυτό το ενδιαφέρον είναι ότι κατά την οικοδόμηση του ευρωπαϊκού συνταγματισμού η θεωρεία, όπως βέβαια και η νομολογία του ΔΕΕ, προηγούνται  κατά κανόνα του ενωσιακού συντακτικού νομοθέτη στην αναζήτηση λύσεων.  Στην δεύτερη αυτή κατηγορία έργων κατατάσσεται η μονογραφία του Αντώνη Μεταξά με τίτλο «Η Ποιοτική Ιδιαιτερότητα της Ενωσιακής Έννομης Τάξης, Αλληλένθεση, Κρίση, Εξαίρεση».  

Το έργο διαρθρώνεται σε  τέσσερα (4) κεφάλαια: Ευρωπαϊκό Δίκαιο και το Πολιτικό (Ι), η ενωσιακή έννομη τάξη ως Σύστημα Δικαίου (ΙΙ), Η αλληλεπίδραση μεταξύ ενωσιακής και εθνικών εννόμων τάξεων (ΙΙΙ) και, τέλος, Καταστάσεις Ανάγκης και Ευρωπαϊκό Δίκαιο (IV). Μέσα από αυτά ο Αντώνης Μεταξάς, βαθύς γνώστης της ποιοτικής ιδιαιτερότητας της ενωσιακής έννομης τάξης, θέτει τα παρακάτω ενδιαφέροντα, επίκαιρα και συνάμα υπαρξιακά ερωτήματα για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης:

Ποιος πλουραλισμός, χωρίς σαφή αξιολογικά - κανονιστικά όρια σε μια Ευρώπη με πλέον προδήλως αυταρχικά, αλλά και «εκλεγμένα» πολιτικά καθεστώτα στην καρδιά της; 

Πώς άραγε δομείται μια πλουραλιστική διαδικασία με δικαιοκρατικό πρόσημο στον εξελισσόμενο ευρωπαϊκό συνταγματισμό, όταν εκλείπει το προς τούτο προϋποτιθέμενο βουλητικό στοιχείο; 

Ποιες οι συνέπειες της απονομιμοποίησης του Δικαστηρίου της ΕΕ (ΔΕΕ) σε μια χρονική συγκυρία που η Πολιτική έχει εν πολλοίς εναποθέσει τη διάσωση ακριβώς αυτού του ταυτοτικού ιστού της Ένωσης, ήτοι της δικαιοκρατικής υπόστασης της Ευρώπης, στο ΔΕΕ; 

Ποια πολιτική αλλά και δικαιοκρατική, άρα και δημοκρατική, ενσυναίσθηση εκπέμπει η επιλογή του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας να επιχειρήσει εδώ και τώρα, μάλιστα εν μέσω παγκόσμιας πανδημικής κρίσης, την «εκκοσμίκευση της οριακής σύγκρουσης» με το ΔΕΕ στο πλαίσιο της όλως πρόσφατης ιστορικής απόφασης Weiss; 

Τι δικαιολογεί τη βίαια διάρρηξη σε αυτή τη συγκυρία, πάντα βέβαια με τις απαραίτητες νομιμοποιητικές περιενδύσεις - ποια «ασφαλέστερη» άραγε νομιμοποιητική μεταμφίεση μιας κυριαρχικής εθνοκεντρικής αξίωσης από την επίκληση της προάσπισης της δημοκρατικής αρχής; -, των συγκερασμών ισχύος μεταξύ ΔΕΕ και εθνικών συνταγματικών δικαστηρίων για τη διατύπωση του «τελικού» δικαιοδοτικού λόγου; 

Ποιες οι αναταράξεις του ευρωπαϊκού συνταγματισμού στην εποχή της «έκτακτης ανάγκης»; 

Με ποια μεθοδολογικά εργαλεία θα αναδιαταχθεί ο ρόλος της επιστήμης του ευρωπαϊκού δικαίου σε αυτά τα συμφραζόμενα;

Ο συγγραφέας, πάντως, δεν περιορίζεται στην θέση των παραπάνω ερωτημάτων, που σε τελευταία ανάλυση σκιαγραφούν με πληρότητα τη σημερινή κρίση του ευρωπαϊκού  συνταγματισμού άλλα επιχειρεί να διατυπώσει, όπως δηλώνει με σεμνότητα, «τις προκαταρτικές του σκέψεις επί των εγειρομένων επιστημονικών ζητημάτων». Απέναντι στο δίλημμα στασιμότητα, που ενδεχομένως υπαγορεύει η διαρκής διαχείριση κρίσεων, ή εμβάθυνση με την οικοδόμηση ενός ευρωπαϊκού πολιτικού χώρου τοποθετείται υπέρ της δεύτερης λύσης τονίζοντας ότι «Θα πρέπει να σκεφθούμε αποτελεσματικότερους τρόπους σαφούς εξειδίκευσης  υλοποίησης του προστάγματος για «περισσότερη Ευρώπη». Το εγχείρημα αυτό μόνο ευχερές δεν είναι. Το δε στοίχημα της πολιτικής ενοποίησης πρέπει να υποστασιοποιηθεί  και να συγκροτηθεί με συγκεκριμένες κινήσεις θεσμικής δημοκρατικής συμπερίληψης των ενωσιακών πολιτών στα πολιτικά δρώμενα αλλά και με τη λήψη πρωτοβουλιών που θα συνιστούν αλλαγή παραδείγματος, ποιοτικό άλμα από το “business as usual” και την τρέχουσα συμβατική διαχείριση των κρίσεων και αδιεξόδων». Μέσα από αυτές τις σκέψεις, που διατυπώνονται αφενός με σημείο εκκίνησης την δεδηλωμένη πίστη του στην ανάγκη συνέχισης και εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης στην προοπτική «μιας διαρκώς στενότερης Ένωσης» και αφετέρου στην κριτική θέση που λαμβάνει απέναντι στις πλουραλιστικές θεωρίες για την ευρωπαϊκή ενοποίηση, ο Αντώνης Μεταξάς αποκαλύπτει την επιστημονική του αγωνία για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης. Πως αλλιώς θα μπορούσε άραγε να εκληφθεί η καταληκτική του φράση «τα ψέματα πλέον τελείωσαν, ίσως λίγο πριν τελειώσει και η ίδια η Ένωση»; 

Μιχάλης Δ. Χρυσομάλλης, Καθηγητής 

 CES-DUTH ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ 1/2020

Μιχάλη Δ. Χρυσομάλλη, Ασκήσεις Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης 
40 πρακτικά θέματα με απαντήσεις, 100 ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών  
Νομική Βιβλιοθήκη 2020

Οι  Ασκήσεις Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί μια προσπάθεια υποστήριξης του φοιτητή στο μάθημα του Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Περιλαμβάνει 40 πρακτικά θέματα (ασκήσεις) μεταβλητής δυσκολίας  με ενδεικτικές λύσεις, που καλύπτουν το σύνολο σχεδόν της διδακτέας ύλης στο θεσμικό δίκαιο, στην ενωσιακή έννομη τάξη και, κυρίως, στο δικαστικό σύστημα της Ένωσης. Η ύλη είναι ταξινομημένη σε θεματικές ενότητες, που η κάθε μια περιλαμβάνει ασκήσεις και τις αντίστοιχες θεωρητικές ερωτήσεις. Κάθε θεματική ενότητα περιλαμβάνει και αριθμό θεωρητικών ερωτήσεων, που η αντιμετώπισή της συμπληρώνει τη μελέτη και την προετοιμασία των φοιτητών, αφού κατά παράδοση τα θέματα των εξετάσεων στις Ελληνικές Νομικές Σχολές περιλαμβάνουν τόσο πρακτικά όσο και θεωρητικά θέματα (θέματα ανάπτυξης). Επιπρόσθετα , οι Ασκήσεις είναι χρήσιμες στον φοιτητή όχι μόνο στις εξετάσεις αλλά και στην προετοιμασία του ενόψει του μαθήματος και κατ’ επέκταση στην ενεργή συμμετοχή του σε αυτό. Η τελική επεξεργασία του κειμένου έγινε εν μέσω της πανδημίας, που άλλαξε μεταξύ άλλων και την πανεπιστημιακή εκπαίδευση αλλά και τον τρόπο αξιολόγησης των φοιτητών. Στην προσπάθεια δημιουργίας μιας αξιόπιστης εξ αποστάσεως αξιολόγησης των φοιτητών δημιουργήθηκε ένας μεγάλος αριθμό ερωτήσεων πολλαπλών επιλογών (multiple choice) που τοποθετήθηκαν στο Παράρτημα των Ασκήσεων, που είναι χρήσιμες για τον αναγνώστη, έστω και ως τεστ αυτοαξιολόγησης.

Αν και οι Ασκήσεις καλύπτουν ένα κενό στα διδακτικά συγγράμματα του Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν επιδιώκουν και δεν πρέπει να υποκαταστήσουν το διδακτικό (συστηματικό) εγχειρίδιο, αλλά να το συμπληρώσουν. Σκοπός του έργου είναι να βοηθήσει τους νέους νομικούς, στους οποίους κατά κύριο λόγο απευθύνεται, να αποκτήσουν την ικανότητα να εφαρμόζουν σωστά κατά τη λύση του πρακτικού θέματος τις γνώσεις που έχουν αποκτήσει από τη μελέτη του συστηματικού βιβλίου, που έχουν στην διάθεσή τους. Με άλλα λόγια, η παρούσα συλλογή πρέπει να θεωρηθεί ως συμπλήρωμα και όχι ως υποκατάστατο του πανεπιστημιακού συγγράμματος ή εγχειριδίου. 

Ο πυρήνας των ασκήσεων που περιλαμβάνει το έργο είναι θέματα εξετάσεων, τα οποία έχουν κληθεί να αντιμετωπίσουν κατά καιρούς οι φοιτητές της Νομικής Σχολής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Ωστόσο, υπάρχουν και πρακτικά θέματα που έχουν τεθεί κατά καιρούς και στις υπόλοιπες ελληνικές Νομικές Σχολές καθώς και σε άλλες Σχολές και Τμήματα, όπου διδάσκεται το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο η βασική πηγή έμπνευσης για τη διαμόρφωση των εν λόγω ασκήσεων αποτέλεσε κατά βάση η νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε κρίσιμα ζητήματα του ενωσιακού δικαίου, οι αποφάσεις του οποίου σε μεγάλο βαθμό καθόρισαν την εξέλιξη της έννομης τάξης της Ένωσης. Αυτός είναι και ο λόγος, που αρκετά πρακτικά θέματα του παρόντος χαρακτηρίζονται από εκτενή ανάπτυξη του ιστορικού, η οποία αποτελεί αφορμή για τη συζήτηση διαφόρων νομικών προβλημάτων. Κάτι τέτοιο κρίθηκε σκόπιμο, αφού η ζωή πολλές φορές έχει τις περιπλοκές της, που αποτυπώνονται κατά την επίλυση των νομικών διαφορών, ώστε να ενδείκνυται ο ερμηνευτής και εφαρμοστής του δικαίου να έχει συνηθίσει στη διαχείριση πολύπλοκων και εκτενών ιστορικών. Αυτή η μέθοδος, εξάλλου, βοηθά τον φοιτητή στην ανάπτυξη της ικανότητας διαχωρισμού του ουσιώδους και κρίσιμου από το επουσιώδες και νομικώς αδιάφορο.