Contemporary European Studies

CES-Duth Working Paper 1/2016

Η αρχή της αλληλεγγύης στην έννομη τάξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης:

έννοια, πεδίο εφαρμογής και νομική φύση

Η αντιμετώπιση της κρίσης χρέους Κρατών-μελών της  Ευρωζώνης, η διαχείριση της συριακής προσφυγικής κρίσης αλλά και η απάντηση της Ένωσης στο πρόσφατο τρομοκρατικό κτύπημα στο Παρίσι έφεραν στο επίκεντρο του πολιτικού και νομικού διαλόγου την αρχή της αλληλεγγύης και τη θέση που αυτή κατέχει στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης γενικότερα και της ενωσιακής έννομης τάξης ειδικότερα. Αν και στη Διακήρυξη του R. Schuman  η αλληλεγγύη μεταξύ των Κρατών-μελών (de facto solidarity) αναφέρονταν ως στόχος ή ιδεώδες, που θα επιτυγχάνονταν σταδιακά όσο θα προχωρούσε η υλοποίηση των στόχων των Συνθηκών, αυτές δεν προχωρούσαν (με εξαίρεση το Προοίμιο της Συνθ.ΕΚΑΧ) σε κάποια αναφορά στην αρχή της αλληλεγγύης. Κατά το Δικαστήριο πάντως η αρχή της αλληλεγγύης αποτελούσε  έκφραση της αρχής της κοινοτικής πίστης (καλόπιστης συνεργασίας) του άρθρου 5 Συνθ.ΕΟΚ. 

Η Συνθήκη της Λισαβόνας (2009), ακολουθώντας το κείμενο της Συνταγματικής Συνθήκης, κάνει για πρώτη φορά μια εκτεταμένη χρήση του όρου της αλληλεγγύης, αφού αυτή αναφέρεται στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) στο Προοίμιο και σε εννέα (9) επιμέρους διατάξεις της, στη Συνθήκη Λειτουργίας της ΕΕ (ΣΛΕΕ) στο Προοίμιο και σε έξι (6) επιμέρους διατάξεις της ενώ ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΧΘΔ) αναφέρεται στην αλληλεγγύη στο Προοίμιο και στο Κεφάλαιο IV, που επιγράφεται «αλληλεγγύη» (άρθρα 27 – 38). Ωστόσο, ο «συνταγματικός» νομοθέτης της Ένωσης αποφεύγει να προσδιορίσει την ενωσιακή έννοα της αρχής της αλληλεγγύης, όπως κάνει για παράδειγμα με την αρχή της επικουρικότητας. Η σύγχυση επιτείνεται από το γεγονός ότι οι αναφορές στην αλληλεγγύη ποικίλουν, αφού αλλού αναφέρεται ως αρχή της αλληλεγγύης, αλλού ως αμοιβαία αλληλεγγύη, αλλού ως πνεύμα αλληλεγγύης και αλλού χωρίς κάποιον ιδιαίτερο προσδιορισμό. Εξάλλου φαίνεται να ποικίλει και το πεδίο εφαρμογής της, αφού υπάρχουν αναφορές στην αλληλεγγύη ως αρχής που διέπει τις σχέσεις μεταξύ των Κρατών-μελών, τις σχέσεις μεταξύ Θεσμικών Οργάνων και Κρατών-μελών, τις σχέσεις των Κρατών-μελών με τους υπηκόους των άλλων Κρατών-μελών αλλά και τις σχέσεις μεταξύ των γενεών. Ωστόσο, η μαζική αυτή εισαγωγή της αλληλεγγύης στις Συνθήκες δεν είναι χωρίς προβλήματα, αφού αφορά μια έννοια, «που σημαίνει διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς ανθρώπους (και σε κυβερνήσεις)». Όταν, όμως, ο «συνταγματικός νομοθέτης» της Ένωσης (Κράτη-μέλη) επέλεξε να εντάξει σε τέτοιο βαθμό την έννοια της αλληλεγγύη στις Συνθήκες και να την καταστήσει, ως εκ τούτου, νομική έννοια του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι διαφορές αυτές θα πρέπει να γεφυρωθούν. Προς τούτο είναι αναγκαίο να απαντηθούν τα εξής επιμέρους ερωτήματα:

(α) Ποιο είναι η εννοιολογικό περιεχόμενο της αλληλεγγύης στην έννομη τάξη της Ένωσης;

(β) Εξετάζοντας τις επιμέρους διατάξεις των Συνθηκών, ποιο είναι το πεδίο εφαρμογής της αλληλεγγύης στην έννομη τάξη της Ένωσης και με ποιο τρόπο αυτή εκδηλώνεται κάθε φορά σε επί μέρους τομείς πολιτικής; 

(γ) Αν θεωρήσουμε ότι η αλληλεγγύη αποτελεί αρχή ή αξία της Ένωσης, ποια είναι η ακριβής νομική της φύση;   

Απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα επιχειρεί να δώσει η μελέτη μας που επισυνάπτεται. Βάση της αποτέλεσε εισήγησή μας με το ίδιο θέμα στο ετήσιο συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων, Αθήνα 17 – 19 Δεκεμβρίου 2015, με θέμα «Παγκόσμιες Προκλήσεις – Κοινές Ευθύνες. Μια αποτίμηση στα 70 χρόνια των ΗΕ».

Μιχάλης Δ. Χρυσομάλλης 

Αναπληρωτής Καθηγητής Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Διευθυντής του Τομέα Διεθνών Σπουδών της Νομικής Σχολής ΔΠΘ

mchrysom@gmail.com

Για να διαβάσετε τη μελέτη πατήστε εδώ