CES-Duth Working Paper 2/2019
Η αντίδραση του Δικαστηρίου της Ε.Ε. στην οπισθοδρόμηση του Κράτους Δικαίου σε Κράτη-μέλη: η απόφαση Associação Sindical dos Juízes Portugueses
Μιχάλης Δ. Χρυσομάλλης, Καθηγητής, Νομική Σχολή Δ.Π.Θ
(H μελέτη δημοσιεύτηκε στις 11/1/2019 στο ηλεκτρονικό περιοδικό Digestaonline)
Στα τέλη Φεβρουαρίου του 2018 το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως) εξέδωσε μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις του τα τελευταία χρόνια, τοποθετούμενο απέναντι στα φαινόμενα παραβιάσεων αρχών, που συγκροτούν την έννοια του Κράτους Δικαίου σε Κράτη-μέλη της Ένωσης και υποδεικνύοντας τρόπους αντιμετώπισής τους, εντός του νομικού πλαισίου των Συνθηκών. Η ευκαιρία δόθηκε κατόπιν προδικαστικής παραπομπής εκ μέρους του Πορτογαλικού Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου (Supremo Tribunal Administrativo), που προέκυψε όταν αυτό κλήθηκε να αποφανθεί στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ της Συνδικαλιστικής Ενώσεως των Πορτογάλων Δικαστών (Associação Sindical dos Juízes Portugueses - ASJP) και του Πορτογαλικού Ελεγκτικού Συνεδρίου (Tribunal de Contas), που είχε ως αντικείμενο την προσωρινή μείωση των καταβαλλόμενων αποδοχών στα μέλη της εν λόγω ενώσεως δικαστών. Οι περικοπές έγιναν κατ’ εφαρμογή του νόμου 75/20141 με τον οποίο ο πορτογάλος νομοθέτης υιοθέτησε μέτρα για τη μείωση του υπερβολικού ελλείμματος του προϋπολογισμού της Πορτογαλίας και σε συμμόρφωση στις σχετικές υποχρεώσεις, που επιβλήθηκαν στην Πορτογαλία με τις αποφάσεις εκείνες της Ένωσης με τις οποίες, μεταξύ άλλων, χορηγήθηκε χρηματοοικονομική συνδρομή στην Πορτογαλία. Με την προσφυγή της η ASJP υποστήριξε ότι τα μέτρα μειώσεως των αποδοχών συνεπάγονται παραβίαση της «αρχής της ανεξαρτησίας των δικαστών», η οποία κατοχυρώνεται όχι μόνο στο Πορτογαλικό Σύνταγμα αλλά και στο ενωσιακό δίκαιο, με το άρθρο 19, παρ, 1, δεύτερο εδάφιο ΣΕΕ, καθώς και με το άρθρο 47 του Ευρωπαϊκού Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (στο εξής ΕΧΘΔΑ).
Το Δικαστήριο με την απόφασή του στην υπόθεση C-64/16, Associação Sindical dos Juízes Portugueses κατά Tribunal de Contas (ASJP), αφού αναγνώρισε ότι η καταβολή στους δικαστές «αποδοχών των οποίων το επίπεδο τελεί σε αναλογία με τη σπουδαιότητα των καθηκόντων που ασκούν αποτελεί εγγύηση σύμφυτη με την ανεξαρτησία των δικαστών», έκρινε ότι επειδή τα μέτρα μείωσης των αποδοχών εφαρμόστηκαν όχι μόνο στα μέλη του Tribunal de Contas, αλλά, γενικότερα, σε διάφορες κατηγορίες δημοσίων λειτουργών και προσώπων που ασκούν καθήκοντα στον δημόσιο τομέα, μεταξύ των οποίων οι φορείς των οργάνων της νομοθετικής, της εκτελεστικής και της δικαστικής εξουσίας, δηλαδή «προσιδιάζουν σε μέτρα γενικής εφαρμογής» σε μια προσπάθεια περιορισμού των δαπανών και του υπερβολικού ελλείμματος του προϋπολογισμού του Πορτογαλικού Δημοσίου, καθώς και «του προσωρινού τους χαρακτήρα», δεν μπορούν να θεωρηθούν ως μέτρα που θίγουν την ανεξαρτησία των μελών του Tribunal de Contas .
Ωστόσο, το Δικαστήριο βρήκε την ευκαιρία, αφού τόνισε ότι η διασφάλιση της ανεξαρτησίας των εθνικών δικαστηρίων από τα Κράτη-μέλη, ως αναγκαία συνθήκη για την εμπέδωση της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας και συνακόλουθα του σεβασμού του Κράτους Δικαίου, αποτελεί μέσω μια συνδυασμένης ανάγνωσης των άρθρων 2 (αξίες της Ένωσης), 4 παρ. 3 (καθήκον καλόπιστης συνεργασίας) και 19 παρ. 1 ΣΕΕ (αρχή της αποτελεσματικής προστασίας των δικαιωμάτων που αντλούν οι ιδιώτες από το δίκαιο της Ένωσης) εκ της Συνθήκης υποχρέωση των Κρατών-μελών, που η τήρησή της ελέγχεται από το Δικαστήριο. Έτσι, στην ουσία, υπέδειξε τον τρόπο με τον οποίο καλούνται να αντιδράσουν τα Θεσμικά Όργανα της Ένωσης και ιδιαίτερα η Επιτροπή, απέναντι σε φαινόμενα περιορισμού της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης σε Κράτη-μέλη και γενικότερα της οπισθοδρόμησης του Κράτους Δικαίου, που ως αρχή τοποθετείται στον πυρήνα της αξιακής ταυτότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης σύμφωνα με το άρθρο 2 ΣΕΕ.
Η μελέτη εν συντομία και με σκοπό την κατανόηση της απόφασης του ΔΕΕ σκιαγραφεί την τάση οπισθοδρόμησης του Κράτους Δικαίου (rule of law backsliding) σε Κράτη-μέλη της Ένωσης, καθώς και το ζήτημα της ανεπάρκειας των διαθέσιμων μέσων για την αντιμετώπιση το φαινομένου (2). Κατόπιν, παρουσιάζει την οικοδόμηση του νομικού συλλογισμού του Δικαστηρίου, που παρουσιάζει αρκετά στοιχεία ευπρόσδεκτου νεωτερισμού και επιχειρεί να επισημάνει τα σημαντικότερα σημεία της απόφασης για την εξέλιξη της έννομης τάξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (3). Τέλος, θα αναφερθούμε στις νεώτερες εξελίξεις ως συνέχεια της απόφασης του Δικαστηρίου (4). Ακολουθούν οι συμπερασματικές παρατηρήσεις
Η απόφαση του Δικαστηρίου αναμφίβολα αποτελεί μια σημαντική συμβολή του δικαστικού οργάνου της Ένωσης στην αντιμετώπιση της οπισθοδρόμησης του Κράτους Δικαίου σε Κράτη-μέλη της Ένωσης, ερχόμενη, μεταξύ άλλων, να ενισχύσει τους μηχανισμούς συμμόρφωσης εντός του δοσμένου νομικού πλαισίου των Συνθηκών. Αν δε ληφθούν υπόψη οι εξελίξεις που ακολούθησαν στην περίπτωση της Πολωνίας, φαίνεται να επιβεβαιώνεται η θέση, που είχε διατυπωθεί εξ αρχής, ότι η εν λόγω απόφαση είναι σε ότι αφορά το σεβασμό του Κράτους Δικαίου η σημαντικότερη απόφαση του Δικαστηρίου μετά το 1986 και την απόφαση του στην υπόθεση των Πρασίνων.
Μιχάλης Δ. Χρυσομάλλης, Καθηγητής, Νομική Σχολή ΔΠΘ
Έδρα Jean Monnet
mchrysom@gmail.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου